Sensorische integratie
Sensorische integratie heeft een grote invloed op hoe we ons leven leiden.
Als we onze mogelijkheden tot ontwikkeling willen brengen om deze te gebruiken dan is de wijze waarop je met de prikkels uit je eigen lichaam en die uit de buitenwereld omgaat een enorm belangrijke factor.
In mijn praktijk en cursussen zie ik vaak dat mensen niet weten hoe sensorische informatieverwerking verloopt met allerlei klachten tot gevolg.
Als ze hier dan inzicht in krijgen, wordt het een ander verhaal naar meer balans en plezier.
Sensorische integratie is een proces
De term “sensorische integratie” verwijst naar een proces. In dit proces gaat het over het verwerken en organiseren van informatie die o.v.v. prikkels binnen komt via onze sensorische of zintuiglijke systemen. Die sensorische informatie kan zowel vanuit het lichaam als vanuit de omgeving komen. Voor mij gaat het over informatie zowel op fysiek als op niet-fysiek niveau.
Wat tot in het brein komt wordt hier verwerkt en er wordt een antwoord naar het lichaam gestuurd. We zien dit antwoord als gedrag. Dit proces verloopt onbewust.
Simpel gezegd gaat dit proces van sensorische integratie over hoe we informatie die van onze zintuigen komt verwerken. Een deel van de prikkels wordt afgeremd en een deel wordt doorgelaten tot in ons brein. Wat we zien van de prikkelverwerking is gedrag. Het gedrag is het resultaat van de zintuiglijke informatieverwerking. Het gedrag kan gepast of niet gepast zijn, het kan vertellen dat iemand bv. stress of plezier ervaart.
Dit proces van sensorische integratie verloopt bij iedereen anders! Iedereen heeft daardoor andere interesses, andere dingen die goed doen, andere leerprocessen en we voelen allemaal de wereld op een verschillende manier aan waardoor we ook ander gedrag stellen. De ene gaat bv. meer prikkels opzoeken en de andere gaat meer prikkels vermijden. De ene houdt daardoor van veel actie en iemand anders vermijdt veel actie of heeft op andere momenten nood aan rust. Eenzelfde prikkel kan ook heel verschillende reacties uitlokken, bv. fel licht kan bij de ene persoon stress uitlokken en bij de andere plezier. Bij stress gaat onze energie naar het oplossen hiervan, bij plezier krijgen we energie en dat heeft een andere impact op ons leven.
Is het ‘sensorische integratie’, ‘sensorische informatieverwerking’, ‘zintuiglijke prikkelverwerking’ of … ?
De sensorische integratietheorie werd oorspronkelijk ontwikkeld in de late jaren 60 en de jaren 70 door dr. A. Jean Ayres, een ergotherapeut en psychologe. Aan de hand van kennis over neurowetenschappen, gedrags- en ontwikkelingsonderzoek en ook via haar eigen intuïtie heeft ze veel nieuwe ideeën ontwikkeld. Ze wou een relatie leggen tussen neuronale processen en gedrag.
Ayres definieerde sensorische integratie als:
“Het neurologische proces dat sensaties uit het eigen lichaam en uit de omgeving organiseert en het mogelijk maakt om het lichaam effectief te gebruiken met de omgeving.” (1972)
Haar wens wat dat haar theorie verder ontwikkeld zou worden aan de hand van wetenschappelijke ontwikkelingen en nieuwe ervaringen. Daardoor ontstonden er verschillende stromingen.
In 2006 publiceerde dr. Lucy Miller een model van “sensorische informatieverwerkingsstoornis” gebaseerd op Ayres sensorische integratietheorie.
Ook Winnie Dunn werkte haar theorie verder uit. Zij ontwikkelde ook voor verschillende leeftijdscategorieën een genormeerde vragenlijst. Deze vragenlijsten gebruiken we om inzicht te krijgen in iemand zijn sensorisch profiel.
Therapeuten gebruiken voornamelijk de termen sensorische integratie en sensorische informatieverwerking of de afkorting ‘SI’. Welke term ze gebruiken hangt af van waar ze zijn opgeleid.
Andere professionals zoals leerkrachten en coaches gebruiken meer de termen zintuiglijke prikkelverwerking of zintuiglijke informatieverwerking, een soort vertaling van de voorgaande termen.
sensorische integratie
SI heeft een invloed op alle aspecten van ons leven
Sensorische integratie is belangrijk bij alle dingen in ons leven, ook bij wat we dagelijks doen zoals opstaan, wassen, aankleden, eten, bewegen, omgaan met anderen, leren, spelen en werken. De organisatie en verwerking van de prikkels is noodzakelijk om adequaat te kunnen reageren in het dagelijks leven.
We kunnen gedrag beïnvloeden door bv. het prikkelaanbod aan te passen of anders te reageren op gedrag als we het proces van hoe iemand bepaalde prikkels verwerkt bekijken.
Om te reageren gebruiken we onze reeds verworven vaardigheden op verschillende vlakken zoals op motorisch, emotioneel en sociaal vlak.
Zintuiglijke informatie wordt ontvangen via onze zintuigen.
Onze zintuigen werken 24u per dag. Aangezien er nog geen eensgezinde definitie is over wat een zintuig is, zal je merken dat er soms over 5, 6, 7, 8 of meer dan 30 gesproken wordt.
In de theorie van de sensorische integratie werken we met 8 zintuigen. Deze zijn:
- visueel systeem (zicht)
- auditief systeem (gehoor)
- tactiel systeem (tast)
- gustatorisch systeem (smaak)
- olfactorisch systeem (geur)
- proprioceptie (zintuigen van lichaamsbewustzijnen positie)
- vestibulair systeem (omgaan met de zwaartekracht, bewustzijn van beweging, balans en coördinatie)
- interoceptie (ons interne sensorische systeem dat ons vertelt wat er in ons lichaam gebeurt, bijvoorbeeld honger, behoefte aan het toilet, vermoeidheid, emoties, enz.)
Voor de meesten van ons vindt de ontwikkeling op sensorisch vlak plaats als we jong zijn, als onderdeel van onze normale ontwikkeling. Het gebeurt door de dingen die we doen zoals grijpen, kijken, luisteren, proeven, ruiken, rollen, kruipen, lopen, spelen en in het aangaan van relaties.
Ook als we ouder worden is het belangrijk om rekening te houden met onze prikkelverwerking. Iedereen blijft prikkels binnen krijgen en moet deze verwerken. We blijven ook voldoende gepaste prikkels nodig hebben om ons goed in ons vel te voelen.
Gedrag en sensorische integratie
Problemen met sensorische integratie houden verband met het verwerken van informatie die via de zintuigen binnen komt.
Mensen, jong of oud, met zintuiglijke problemen ervaren veel stress. Ze raken ofwel vaak overweldigd door dingen als licht, geluid of aanraking en kunnen als gevolg daarvan zich afsluiten of driftbuien krijgen. Dit wordt ook overprikkeling genoemd. Bij anderen komen er te weinig prikkels binnen waardoor het lijkt of ze bv. niet willen meewerken of ze gaan op zoek naar prikkels en storen anderen. Hier spreken we over onderprikkeling.
Het kan ook problemen geven op motorisch vlak waardoor je bv. niet rustig rechtop kan zitten, niet netjes kan eten, onhandig lijkt, vaak valt of stoot, … Bij sommigen gaat het ook gepaard met planningsproblemen: ze hebben problemen om nieuwe handelingen te leren zoals veters knopen, klimmen, fietsen, …
Er zijn ook mensen waarbij het samen gaat met discriminatieproblemen. Discriminatie is het vermogen van de hersenen om informatie te interpreteren en een onderscheid te maken tussen relevante en irrelevante informatie. Een discriminatiestoornis betekent dat de hersenen soms prikkels uit de omgeving door elkaar halen of verwarren. Je kan een discriminatiestoornis hebben in 1 of meer zintuiglijke systemen.
Aangezien sensorische informatieverwerking veel lichaamssystemen beïnvloedt, zijn de effecten van inefficiënte verwerking op veel gebieden te zien.
We geraken bv. veel sneller in stress en moeten dan energie steken in overleven en veilig voelen waardoor we moeilijk kunnen leren of met nieuwe situaties en uitdagingen omgaan.
Bij stress zijn we waakzamer en maken meer stresshormonen aan. We kunnen dan moeilijk ontspannen en tot rust komen om bv. te slapen.
Op andere momenten is iemand niet actief genoeg en geraakt bv. niet in actie om aan zijn taak te beginnen.
Tijdens sensorische integratietherapie proberen we inzicht te krijgen in hoe iemand reageert op zintuiglijke prikkels in de verschillende zintuiglijke kanalen. Dit kan ook verschillen per situatie. Het is dus een soort puzzel waarvan we de verschillende stukjes kunnen ontdekken en dan zien hoe ze samen evolueren naar meer balans en plezier in iemands leven.
Gedrag is dus een vorm van communicatie. Een (ergo)therapeut die opgeleid is in de sensorische integratietheorie en ervaring heeft met behandeling kan helpen om problemen op te lossen. In het begin zijn we er om mee te reguleren (co-regulatie).
We kunnen samen met de persoon zelf en/of met mensen uit hun omgeving (bv. bij kinderen met hun ouders, bij volwassenen met hun partner) strategieën zoeken om met prikkels te legen omgaan waarmee ze het moeilijk hebben. Meestal kunnen er ook dingen thuis gedaan worden. Het is een samen op weg gaan om uiteindelijk zelf aan de slag te kunnen gaan om meer balans en plezier in je leven te ervaren.
