Er zijn heel wat factoren die een rol spelen als we het hebben over het risico op vallen. Denk maar aan bepaald medicatiegebruik, problemen met evenwicht, te grote risico’s nemen, onveilige omgeving, … Maar spelen onze zintuigen ook een rol?

Als we stappen, gebruiken we onbewust heel wat van onze zintuigen. Zo hebben we onze ogen, visuele prikkels, nodig om te kunnen zien waar we stappen. Onze oren, auditieve prikkels, nodig om tijdig te kunnen horen of er bijvoorbeeld een auto of fiets nadert. Onze proprioceptie en vestibulaire prikkels zorgen ervoor dat we weten wanneer we welk been moeten opheffen en waar we deze moeten zetten zodat we niet over onze eigen voeten vallen. Via onze tastzin krijgen we informatie over wanneer we onze voeten op de grond hebben geplaatst en op wat voor ondergrond we stappen. Zelfs geur komt van pas als we niet in iets vies willen stappen.

Als deze zintuigen om één of andere reden niet goed werken, hebben we dan ook meer risico op een val?

Factoren die de kans op een val vergroten

De Vlaamse richtlijn ‘Valpreventie bij thuiswonende ouderen’ (Milisen et al , 2017) beveelt aan om alert te zijn voor volgende voornaamste valrisicofactoren:

• Stoornissen in evenwicht, spierkracht, gang en/of mobiliteit
• Cognitieve stoornis
• Verminderd zicht
• Orthostatische hypotensie
• Valangst
• Pijn
• Urine-incontinentie
• Laag vitamine D-gehalte
• Risicogedrag
• Hoge leeftijd
• Valgeschiedenis
• Medicatie
• Onveilige omgeving
• Onaangepast schoeisel

Heel wat van deze factoren hebben een rechtstreeks verband met onze zintuigen. Laten we even stilstaan bij enkele.

Stoornissen in evenwicht, spierkracht, gang en/of mobiliteit

Om een goed evenwicht, spierkracht, gang en/of mobiliteit te hebben, hebben we een goed werkende proprioceptie en evenwichtszin nodig. Wanneer deze zintuigelijke systemen verstoord zijn, kunnen we deze prikkels niet of moeilijker verwerken met als gevolg een groter valrisico.

Verminderd zicht

Zoals eerder aangehaald hebben we visuele prikkels nodig om te kunnen detecteren wat er zich allemaal in onze omgeving afspeelt. Ligt er iets op de vloer waar we moeten over stappen? Hoever staat de tafel ten opzichte van mij? Is de vloer nat? In welke richting moet ik stappen? Zie ik nog voldoende door mijn bril of moet ik toch nog eens langs de oogarts ter controle?

Wanneer ons zicht verminderd is, is het risico groter dat we bovenstaande vragen minder goed kunnen inschatten. We nemen de visuele prikkels niet of verstoord waar waardoor we deze ook niet correct kunnen verwerken om ons gedrag op af kunnen stemmen.

Pijn

Pijn (ook nociceptie genoemd) kan ervoor zorgen dat we anders gaan stappen. Zeker wanneer dit gaat om pijn in de heupen, knieën, benen, enkels en/of voeten. Deze pijnprikkels zorgen op hun beurt voor een verstoord gangpatroon en dus een verhoging van het valrisico. Wanneer we onvoldoende informatie krijgen vanuit onze proprioceptie en vestibulair systeem, kunnen we ons gedrag hier ook niet aan aanpassen omdat we niet beseffen dat we anders stappen door de pijn.

Urine-incontinentie

Onze interoceptie zorgt ervoor dat we prikkels in ons lichaam zelf waarnemen zoals bijvoorbeeld: wanneer moet ik nu naar het toilet? Wanneer dit signaal verstoord is door problemen met de blaas, ontstaat het risico dat we plots heel snel naar het toilet moeten en vallen omdat we ons haasten.

Medicatie

Zowel directe als neveneffecten van bepaalde medicatie hebben een invloed op onze zintuigen. Ze kunnen ervoor zorgen dat we suf, duizelig, minder alert worden. Ook voor de prikkels die op ons afkomen. Hierdoor werkt onze prikkelfilter mogelijks niet goed waardoor we prikkels minder goed opmerken.

Ja dus!

Moeilijkheden op vlak van prikkelverwerking hebben dus een effect op het valrisico bij ouderen. Ouderen die problemen hebben met het verwerken van prikkels, zoals evenwichts- en visuele problemen, lopen een verhoogd risico om te vallen. Deze moeilijkheden kunnen leiden tot desoriëntatie, verminderde reactietijd en verstoringen in het evenwicht, waardoor ouderen kwetsbaarder worden voor valpartijen. Het is daarom belangrijk om aandacht te besteden aan de prikkelverwerking en eventuele onderliggende oorzaken hiervan bij ouderen, om zo het valrisico te verminderen.

Wil je graag meer weten over valpreventie? Freja geeft als expert valpreventie vormingen aan ouderen, mantelzorgers en zorgverleners over dit thema. Een vorming aanvragen kan via www.d-aktergotherapie.be of info@d-aktergotherapie.be

Zet jij valpreventie tijdens de jaarlijkse’ Week van de Valpreventie’ (22 – 26 april 2024) ook extra in de kijker? #WeekvandeValpreventie2024